Volgens de Amerikaanse psycholoog en econoom Dan Ariely (1967) houden we onszelf voortdurend voor de gek. Hij schrijft in zijn boek: The (Honest) Truth About Dishonesty dat dat gebeurt als we twee conflicterende verlangens ervaren:
1 We willen onszelf een goed en eerlijk persoon voelen
2 Als het even kan willen we profiteren van bedriegen en liegen
Het lijkt onmogelijk om die twee met elkaar in overeenstemming te brengen, maar toch kunnen we dat, volgens Ariely. Namelijk door onszelf voor de gek te houden. De leugens die we onszelf vertellen noemt hij rationalisaties. Als we het liegen niet te gortig maken, kunnen we onze leugentjes naar onszelf blijven rechtvaardigen en onszelf blijven zien als eerlijke en fantastische mensen.
Om aan te geven wat we nog wel kunnen rechtpraten voor onszelf en wat niet, vertelt Ariely een mop:
Een jongetje komt thuis van school. Hij heeft een briefje bij zich van de meester waarop staat dat hij een pen heeft gestolen van het klasgenootje dat naast hem zit. Zijn vader is erg boos. ‘Je weet dat je nooit mag stelen!’, roept hij tegen zijn zoon. ‘Bovendien als je een pen nodig hebt, kun je die altijd aan mij vragen. Ik kan er wel honderd voor je meenemen van kantoor.’
Is het fout dat we onszelf zo voor de gek houden? Volgens Dan Ariely wel. In de maatschappij focussen we ons volgens hem teveel op de grote misdadigers, terwijl de economische schade van al die kleine overtredingen die we voor onszelf goed weten te praten veel groter is.
Toch denk ik dat je niet te streng moet zijn voor jezelf. Als ik voor mezelf mag spreken: als ik mezelf om de tuin leid, dan doe ik dat inderdaad bijna altijd om van mezelf een net iets beter persoon te maken dan ik in werkelijkheid ben. Dat klinkt misschien ijdel en dat is het ook, maar het lijkt mij eerlijk gezegd essentieel.
Je kunt wel zeggen dat ieder mens een unieke identiteit heeft: iedereen is anders, maar als je ietsje uitzoomt, zie je heel veel mensen die precies hetzelfde doen en als je nog ietsje verder uitzoomt, zie je een mierenhoop.
Als ik mezelf echt eerlijk in de spiegel zou bekijken, dan zou ik een mier zien die in het licht van de tijd dat de aarde bestaat, een miniem momentje op de aardkloot rondscharrelt en dan voor de eeuwigheid verdwijnt in het grote niets. Als ik dat beeld goed tot me door zou laten dringen, zou mij alle lust om verder te ploeteren vergaan.
Als ik mezelf alleen verstandelijk zou bekijken, zou ik moeten constateren dat ik niet heel bijzonder ben. Niet bijzonderer dan anderen in ieder geval. Toch geloof ik, en daar ben ik dus helemaal niet bijzonder in, dat ik net wat bijzonderder ben dan de rest. En door allerlei kleine opkloppertjes en wegmoffeltrucs weet ik mezelf daar steeds weer van te overtuigen. Dat houdt mij op de been. Zo zitten wij liegbeesten nu eenmaal in elkaar.
Frank Meester is buitengewoon afdelingshoofd van Buro Fludo.
Hij bedenkt manieren om met behulp van de filosofie
het leven iets minder ellendig te maken.
Elke week versgetypte levenstips ontvangen?
Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief
Opvoedboeken
Samen met Stine Jensen schreef ik twee opvoedboeken. Één voor ouders: De opvoeders. wat de filosofie de schipperende ouder kan leren en één voor kinderen: Hoe voed ik mijn ouders op? Een boek vol tips waarmee kinderen hun onopgevoede ouders een beetje kunnen helpen. Je vindt de boeken op de leuke dingen-pagina.
