Oftewel: wat is het nut van nutteloosheid?
Als ik keurig mijn afval sta te scheiden, moet ik vaak aan de Franse schrijver en filosoof Albert Camus (1913-1960) denken. Ik krijg van dat afval scheiden soms een nogal zinloos gevoel.
Ik moet een aardig stukje lopen om mijn plastic kwijt te kunnen. Veel mensen gooien hun plastic gewoon bij de rest van het afval. En wat maakt het uit dat ik dat zo keurig doe? Is het niet gewoon een druppel op een gloeiende plaat? En misschien dat niet eens.
Laatst las ik in de krant dat er in Amsterdam niet genoeg capaciteit is om al het plastic te verwerken. Daarom komt het vaak toch weer bij het restafval terecht. Dan is mijn werk dus echt helemaal voor niets geweest. En juist dan moet ik dus aan Camus denken.
In 1942 verschijnt Camus’ De mythe van Sisyfus. Het essay begint met een van de beroemdste zinnen uit de filosofie:
‘Er bestaat maar een werkelijk ernstig filosofisch probleem: de zelfmoord. Oordelen of het leven wel of niet de moeite waard is geleefd te worden, is antwoord geven op deze fundamentele vraag van de filosofie.’
Volgens Camus is het menselijk leven absurd. We zullen namelijk nooit de zin ervan kunnen achterhalen. Het universum is redeloos en geeft geen antwoord op onze vraag over de zin van het leven. Maar als het leven absurd is, kunnen we dan niet beter direct zelfmoord plegen?, vraagt Camus zich af. Nee, is zijn antwoord. Er is namelijk een manier om toch nog iets van je leven te maken, ondanks deze fundamentele zinloosheid. Je kunt je gaan gedragen als een ‘absurde held.’
Sisyfus uit de titel van het boek is zo’n absurde held. Sisyfus is een personage uit een Griekse mythe. In deze mythe moet Sisyfus als straf van de goden elke dag een steen de berg op rollen. ‘s Avonds rolt de steen er weer af en zo gaat het eindeloos door.
Dit klinkt je misschien als een vreselijke kwelling in de oren. Maar in wezen verschilt ons leven niet zoveel van dat van Sisyfus, vindt Camus. Wij zijn ook ons hele leven aan het ploeteren zonder dat we weten waartoe het precies leidt. Camus meent dat Sisyfus, net als wij, een gelukkig mens kan worden. Als hij inziet dat zijn leven absurd en zinloos is, maar toch voldoening weet te halen uit het feit dat hij zo sterk is dat hij die zware steen de berg op heeft gekregen. Als hij dat beseft zal hij zich vol overgave op dit absurde leven storten
De meeste mensen zijn echter niet bereid het absurde onder ogen te zien, volgens Camus. Die verschuilen zich achter leugenachtige verhalen, zoals die van religies. Daarin wordt beweerd dat het leven wel zin heeft en dat het universum redelijk in elkaar steekt. Juist uit dergelijke leugens komt veel lijden voort. Uit naam van religie en van het betere leven in het hiernamaals, zijn hier op aarde de vreselijkste dingen gedaan.
Oké, dus die absurde held erkent dat het leven absurd is. Maar toch komt hij in opstand tegen het absurde. Hoe krijgt hij dat voor elkaar?
Hoe verzet je je tegen het absurde? Camus geeft in zijn roman La Peste een voorbeeld. In de Algerijnse stad Oran breekt de pest uit. De stad wordt afgesloten van de rest van de wereld. De arts Rieux gaat zich met gevaar voor eigen leven inzetten om de pest te uit te bannen. Hij verzet zich tegen de absurditeit: namelijk dat mensen zonder reden lijden en doodgaan aan deze vreselijke ziekte.
Ik wil niet zeggen dat je net zo’n held bent als Rieux als je afval staat te scheiden. Het gevaar voor eigen leven is bij het scheiden van afval doorgaans minimaal. Toch voel ik me af en toe een heel klein beetje een absurde held als ik stug door ga met dit vrijwel zinloze werk.
Frank Meester is buitengewoon afdelingshoofd van Buro Fludo.
Hij bedenkt manieren om met behulp van de filosofie
het leven iets minder ellendig te maken.
