Als je op Schiphol aan mensen vraagt waarom ze nog in het vliegtuig stappen terwijl bekend is dat vliegen een enorme CO2-uitstoot veroorzaakt, dan vertellen ze vaak iets als: ‘Wat maakt het nu uit of ik wel of niet in het vliegtuig stap? Zie je die drukte? Als ik niet vlieg, blijven al die mensen rustig doorvliegen. Ik ga dus gewoon vliegen.’
Het basisprincipe achter deze redenering is wat wel the tragedy of the commons wordt genoemd. In 1833 schreef de Britse econoom William Forstner Llyoyd er voor het eerst over. Common verwijst naar een gemeenschappelijke weide waar herders hun schapen kunnen laten grazen. Maar waarom is er sprake van een tragedy?
De hoeveelheid gras is in principe schier oneindig, als je het maar goed onderhoudt en ervoor zorgt dat de schapen de common niet helemaal kaalvreten. Daarom is het in het algemeen en het individueel belang om er niet te veel schapen te laten grazen. Het probleem is alleen dat de herders niet weten hoeveel schapen de anderen laten grazen. Dus jij kunt in je eentje braaf niet al te veel schapen op de common zetten, als jouw collega’s de weide wel laten overbegrazen, zal het land toch nog kaal worden. Dat is de tragedy.
Economen concluderen hieruit dat het vanuit het individuele perspectief van de herder het verstandigst is om zoveel mogelijk van zijn eigen schapen op de common te laten grazen. Dan verdwijnt weliswaar uiteindelijk het gras door overbegrazing, maar tot die tijd heeft hij tenminste optimaal gebruik gemaakt van het beschikbare gras.
Wanneer hij als een van de weinigen slechts een paar schapen laat grazen, dan zal het gras net zo goed verdwijnen en hebben zijn schapen een minder groot deel van het gras kunnen meepikken. Dat wil hij niet, dus zet hij zoveel mogelijk schapen op die common.
Het is niet moeilijk om in te zien dat de aarde ook een common is. Het is een stuk land met een beperkte hoeveelheid natuurlijke hulpbronnen. Volgens veel economen vertellen de mensen die in het vliegtuig stappen en beweren dat het uiteindelijk toch niets uitmaakt of ze dat nu wel of niet doen, dus helemaal geen smoesje, maar hebben ze gewoon gelijk.
Dat is namelijk het slimste om te doen. Als ze het niet doen, gaat de wereld ten onder. Als ze het wel doen, gaat de wereld ook ten onder, maar hebben ze tenminste nog een leuke vakantie gehad. Je kunt het met een eenvoudig sommetje weergeven: wel vliegen = -1 (wereld ten onder) + 1 (leuke vakantie) = 0. Niet vliegen: -1 (wereld ten onder) + 0 (geen vakantie) = -1. Het is per saldo dus beter om wel te gaan vliegen.
Alleen maken deze economen een fout. De mens is namelijk geen slechts op eigenbelang gericht individu, maar eerder een ijdel wezen dat het belangrijk vindt wat anderen van hem vinden. Die duidelijke lijn tussen individueel belang en groepsbelang is in werkelijkheid redelijk vaag. Wat je belangrijk vindt, heeft ook altijd te maken met wat je denkt dat anderen belangrijk vinden. Je wilt graag laten zien dat je een goed mens bent. En daardoor kan er zoiets ontstaan als vliegschaamte. En kan niet-vliegen zelfs een statussymbool worden (door bijvoorbeeld een duurdere treinreis te boeken).
Jouw gedrag heeft dus wel effect, al is de uitstoot van die ene vlucht misschien verwaarloosbaar, het gaat om een ander effect. Een kleine minderheid kan de meerderheid namelijk overhalen om hun gedrag te veranderen. Door open en bloot te laten zien dat jij niet vliegt, kun je mensen stimuleren het ook niet te doen.
Deelnemen aan de klimaatmars is natuurlijk ook een manier om mensen over te halen. Ik ben nu in Lissabon waar de klimaatmars niet gisteren was maar vandaag. En ik ben met de auto naar Lissabon gekomen, maar zelfs als ik met het vliegtuig was gegaan, zou ik meelopen, in volle overtuiging, zoals het een goede inconsequentialist betaamt.
Frank Meester is buitengewoon afdelingshoofd van BURO FLUDO.
Hij bedenkt manieren om met behulp van de filosofie
het leven iets minder ellendig te maken.
Elke week versgetypte levenstips ontvangen?
Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief
Opvoedboeken
Samen met Stine Jensen schreef ik twee opvoedboeken. Één voor ouders: De opvoeders. wat de filosofie de schipperende ouder kan leren en één voor kinderen: Hoe voed ik mijn ouders op? Een boek vol tips waarmee kinderen hun onopgevoede ouders een beetje kunnen helpen. Je vindt de boeken op de leuke dingen-pagina.
