Geen moordenaar
De mens doet al sinds mensenheugenis zijn best om de chaotische wereld terug te brengen tot een ordelijk geheel. Maar waarom eigenlijk? Als de wereld werkelijk zo chaotisch is, zou het dan niet beter zijn om dat gewoon te erkennen? Waarom zijn we altijd op zoek naar een helder wereldbeeld?
Wetenschapsfilosoof Ton Derksen schrijft hierover in zijn boek Het OM in de fout. Hij onderzoekt hoe het kan dat het Openbaar Ministerie er in verschillende zaken zo vreselijk naast zat. Zoals bij het inmiddels beroemde proces tegen verpleegster Lucia de B. Zij werd veroordeeld tot levenslang voor meerdere moorden. Bij heropening van de zaak werd zij mede door de inspanningen van Ton Derksen en zijn zus Metta de Noo vrijgesproken. In zijn boek beschrijft Derksen allerlei psychologische mechanismen die ervoor hebben gezorgd dat het OM bij verschillende zaken zo’n tunnelvisie had.
Derksen schrijft:
‘onze opvattingen (wat we geloven) zijn ons beeld van de werkelijkheid. Wanneer ik geloof dat de moordenaar X is, dan is in de wereld zoals ik die zie (en dat is voor mij de echte wereld) X de moordenaar. Ik heb vertrouwen in die opvattingen, ook dat is onderdeel van geloven.’
Risicovolle brandweerman
Geloven dat iets zus of zo is, is dus denken dat de wereld zus of zo in elkaar steekt. En op de een of andere manier willen we graag bij dat geloof blijven. Als we eenmaal een bepaalde opvatting hebben, dan krijgen we die moeilijk weer weg. Deze zogenaamde geloofsvolharding is al door vele onderzoeken bevestigd. Zoals door het onderzoek uit 1980 van Craig Anderson, Mark Lepper en Lee Ross.
Deze drie Amerikaanse psychologen deden een onderzoek waarbij zij de helft van de proefpersonen vertelden dat brandweermannen die risicovolle keuzes maken, succesvoller zijn dan brandweermannen die voorzichtiger te werk gaan. De andere helft van de proefpersonen werd precies het tegenovergestelde gezegd. Beide groepen kregen daar verhalen bij te horen over brandweermannen die deze opvattingen bevestigden. Toen de proefpersonen werd meegedeeld dat al die verhalen verzonnen waren, bleken ze bijna allemaal toch bij het standpunt te blijven dat hoorde bij de groep waarin ze waren ingedeeld. Ze bleven dus bij hun aanvankelijke geloof, ook al werd duidelijk gemaakt dat alle argumenten daarvoor op fictie berustten.
Derksen laat telkens weer zien dat we argumenten die tegen ons ‘geloof’ ingaan, minder serieus nemen dan argumenten die onze opvattingen bevestigen. Hij geeft de volgende verklaring:
‘geloof is inert, het is een rustpunt. We komen pas tot cognitieve actie zodra de twijfel ons overmant. Twijfel wordt als akelig ervaren. We zijn dan in een staat van cognitieve onrust die opgeheven wil worden. We proberen een verklaring te vinden die de rust doet terugkeren. (…) Hebben we de verklaring gevonden die past bij ons beeld van de wereld (…), dan stopt daar ons onderzoek. De onrust is opgeheven. Het wereldbeeld is weer coherent.’
En daar is dus het antwoord op de vraag waarom we naar een coherent wereldbeeld streven, terwijl de wereld een chaos is. Die chaos geeft onrust, een coherent wereldbeeld geef rust en dat is fijn. Daarom zijn we dol op heldere verhalen als: hij was fout, en zij is goed, of op een complottheorie die de hele wereldorde verklaart. Op die manier kunnen we de tegenstrijdige informatie die op ons afkomt tot een overzichtelijk geordend geheel terugbrengen.
De Zwitserse kunstenaar Ursus Wehrli ruimt alles op. Een camping, een kommetje soep met lettervermicelli, de slaapkamer van Van Gogh of een bakje patat. Hij plaatst andere ordeningen naast de ordeningen die ons vertrouwd zijn, en wijst ons zo op de toevalligheid ervan. En daarmee maakt hij de chaos zichtbaar die erachter zit en die we normaal gesproken met de ordening proberen weg te werken.
Die Kunst auf zu raümen
Frank Meester is buitengewoon afdelingshoofd van BURO FLUDO.
Hij bedenkt manieren om met behulp van de filosofie
het leven iets minder ellendig te maken.
Elke week versgetypte levenstips ontvangen?
Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief
Opvoedboeken
Samen met Stine Jensen schreef ik twee opvoedboeken. Één voor ouders: De opvoeders. wat de filosofie de schipperende ouder kan leren en één voor kinderen: Hoe voed ik mijn ouders op? Een boek vol tips waarmee kinderen hun onopgevoede ouders een beetje kunnen helpen. Je vindt de boeken op de leuke dingen-pagina.
