Mensen maken techniek en techniek maakt mensen. Techniek is dus niet slechts een neutraal middel dat wij naar eigen goeddunken kunnen inzetten.
Een voorbeeld. De vertegenwoordigers van de wapenlobby in Amerika hoor je vaak zeggen: ‘Het pistool doodt geen mensen, mensen doden mensen.’ Een pistool kan zonder mens inderdaad niet doden. Toch klopt de redenering niet helemaal. Mensen die een pistool tot hun beschikking hebben, blijken namelijk eerder tot het doden van mensen over te gaan dan mensen die dat niet hebben. Het is de combinatie van mens en pistool die doodt.
Zo sturen ook de sociale media de manier waarop wij met anderen omgaan. Dat blijkt heel duidelijk uit een verhaal over Robinson Canó, een honkballer die eerst voor de New York Yankees speelde en later naar de Seattle Mariners ging. Dat werd hem door de Yankeesfans natuurlijk niet in dank afgenomen. Na een aantal jaar moet Canó met zijn nieuwe club tegen zijn oude club in New York spelen.
Niet lang voor de wedstrijd plaatst een medewerker van de The Tonight Show Starring Jimmy Fallon in een park in New York een grote kartonnen afbeelding van de speler en hij vraagt aan voorbijgangers om eens flink boe te roepen tegen deze kartonnen Robinson Canó. Veel mensen zijn bereid om de honkballer goed de waarheid te zeggen.
Maar de boeroepers weten niet dat de echte Robinson Canó achter zijn kartonnen afbeelding staat. Elke keer als ze helemaal los staan te gaan tegen de kartonnen pop, komt de echte Canó tevoorschijn. Alle boeroepers draaien als een blad aan een boom om, er verschijnt een lach op hun gezicht en ze zeggen dingen als: ‘Hé hallo, hoe gaat het?’ of ‘Dat meende ik niet’.
Je kunt het (heel erg grappige) filmpje hier terugkijken
Blijkbaar zijn wij veel liever voor anderen als we hen direct voor ons zien dan wanneer we hen op een schermpje ontmoeten of alleen maar over hen lezen. We kunnen ons dan beter inleven in de ander en denken na over hoe we overkomen. Net als bij het pistool is het de combinatie van de mens en een specifieke techniek die tot bepaald gedrag leidt.
In Techniek, kunst, kermis en theater laat de Nederlandse filosoof Petran Kockelkoren zien dat nieuwe technieken ons als het ware uit ons vertrouwde centrum trekken. We gaan de wereld erdoor op een andere manier bekijken. Zoals de man met een hamer in alles een spijker ziet om op te slaan, zo zien wij door sociale media ieder moment als een fotomoment. En zo verandert die techniek op een subtiele manier ons wereldbeeld.
En bij elke nieuwe techniek raken we daarom in de war. Onze oude vertrouwde wereld is een beetje verdwenen. Om dat duidelijk te maken citeert Kockelkoren de negentiende-eeuwse Franse schrijver Victor Hugo, die verhaalt over zijn ervaring met een nieuwe techniek uit zijn tijd, de trein:
‘De bloemen aan de wegranden zijn geen bloemen meer, maar kleurvlekken of beter gezegd rode of witte strepen, er zijn geen punten meer, alles wordt een streep; de graanvelden worden lange gele strengen, de klavervelden zijn lange groene staarten. Aan de einder voeren de steden, de kerktorens en de bomen een dans uit en lopen op een krankzinnige wijze door elkaar. Van tijd tot tijd verschijnt en verdwijnt bliksemsnel een schim, een silhouet, een spook achter het raam: het is een conducteur.’
In de tijd dat mensen voor het eerst met de trein gingen reizen, was deze ervaring zo heftig dat ze zelfs fysieke weerstand opriep. Er bestond een tijdje een treinziekte. Mensen werden misselijk en kregen hoofdpijn door treinreizen. Toen ze er eenmaal aan gewend waren, verdween deze ziekte weer.
Victor Hugo
Na een tijdje raak je dus gewend aan het nieuwe wereldbeeld en kom je weer in een nieuw centrum terecht, waar je op den duur door een nieuwe techniek uiteraard ook weer uit getrokken kunt worden.
Volgens Kockelkoren kan kunst helpen om je evenwicht te hervinden. Kunstenaars kunnen die nieuwe wereld op een zinvolle manier uitbeelden en betekenis geven, zoals Victor Hugo deed met zijn mooie beschrijving van de treinrit. Als je niet gewend bent om graanvelden als gele strepen te zien, kan het beangstigend werken. Door de omschrijving van Hugo kun je deze ervaring een plek geven.
We kunnen dus, zoals de kunstenaars van Kockelkoren, proberen om de nieuwe ervaringen te beschrijven, te schilderen of er een theaterstuk of videogame van te maken. Kunst helpt om nieuwe ervaringen een plek te geven in ons leven.
Maar je kunt het ook nog praktischer aanpakken. Hou eens bij hoe vaak je op een dag de social media checkt. Als je vindt dat je dat veel te veel doet, spreek dan bijvoorbeeld met jezelf af dat je het maar drie keer per dag zal doen. En als dat niet lukt, kun je de techniek zelf gebruiken om je wat discipline op te leggen in de vorm van apps zoals Pomodore en Freedom. Die kunnen je helpen om met de verleidingen van de nieuwe media om te gaan.
Frank Meester is buitengewoon afdelingshoofd van BURO FLUDO.
Hij bedenkt manieren om met behulp van de filosofie
het leven iets minder ellendig te maken.
Elke week versgetypte levenstips ontvangen?
Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief
Opvoedboeken
Samen met Stine Jensen schreef ik twee opvoedboeken. Één voor ouders: De opvoeders. wat de filosofie de schipperende ouder kan leren en één voor kinderen: Hoe voed ik mijn ouders op? Een boek vol tips waarmee kinderen hun onopgevoede ouders een beetje kunnen helpen. Je vindt de boeken op de leuke dingen-pagina.
